GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ
UZAY : yıldızlar, gezegenler ve göktaşlarıyla
doludur. Bunların herbiri gök cismi olarak adlandırılır.
EVREN: Bütün varlıkların içinde bulunduğu sonsuz
boşluğa Evren denir.
YILDIZLAR: Yüksek sıcaklıktaki gaz yığınlarının bir
araya gelip sıkışmasıyla oluşan , çevrelerine ısı ve ışık yayan parlak gök
cisimlerine yıldız denir
Yıldızlar canlı değildir, ama bir canlı gibi doğar, yaşar ve ölür. Ömrü sona
eren yıldızlar şiddetli patlamalarla parçalanırlar.
Sıcak yıldızlar mavi ve beyaz,
orta sıcaklıktaki yıldızlar sarı
soğuk yıldızlar ise kırmızıdır.
* Dünyamıza en yakın olan yıldız Güneş`tir.
* Güneş sarı - turuncu renkli bir yıldızdır yıldızlar sanılanın aksine köşeli
olmayıp Güneş gibi küresel biçidedir.
TAKIMYILDIZLARI
Dünyadan gökyüzüne bakıldığında sergiledikleri görünüm nedeniyle bir arada
bulunan yıldız gruplarına takımyıldızı adı verilir. Romalılar ve Eski
Yunanlılar, yıldız gruplarına hayvanların, çeşitli nesnelerin ve ünlü kişilerin
isimlerini vermişlerdir. Büyükayı, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Kuzey Tacı ve Orion
(Avcı) takımyıldızlarından bazılarıdır. Bunlar eski gökyüzü bilimcileri
tarafından hayali çizgilerle birleştirilerek masalsı ve mitolojik adlar
almışlardır.
KUYRUKLU YILDIZLAR
Kuyruklu yıldızların ad benzerliği dışında gerçek yıldızlarla hiçbir benzerliği
yoktur. Bu gök cisimlerinin yapısında donmuş haldeki gazlar ve tozlar bulunur.
Bu nedenle kuyruklu yıldızlara kirli kartopu adı verilir.
Kuyruklu yıldızlar, Güneşin çevresindeki eliptik yörüngelerde dolanır. Güneş`e
yaklaştıkça içerdikleri buz bir miktar erir. Buzla karışmış toz ve taş parçaları
serbest kalır. Serbest kalan gaz, su buharı ve ince tozlar Güneş rüzgarıyla
itilir. Böylece kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı oluşur.
Zaman zaman gökyüzünde kuyruklu yıldızlar görünür. Görünme süreleri çok kısa
olup, bir kısmının gözlenmesi sadece 2 - 3 saniye sürer. Oldukça hızlı hareket
ederler.
Kuyruklu yıldızların kütleleri bir gezegen ya da bir uyduya oranla oldukça
küçüktür.
Kuyruklu yıldızların en bilineni Halley kuyruklu yıldızıdır. Dünyadan 76 yılda
bir gözlenebilir. Hale - Bobb adlı kuyruklu yıldız 1997 yılında Dünya`dan
gözlemlenmiştir. Dünyadan en son izlenebilen kuyruklu yıldız 2002`de gözlenen
Ikaye – Zhang
(ikaye - Zeng) kuyruklu yıldızıdır.
Meteorlar : Dünya atmosferine girdiklerinde sürtünmenin etkisiyle ısınır ve ince
bir ışık çizgisi belirir. Bu doğa olayı halk arasında yıldız kayması olarak
bilinir. Buna atmosfere hızla girip yanan meteor da sebep olabilir Bazı
meteorların tamamı yanmadığından yeryüzüne düşen parçaları olur.
GÖKTAŞI: Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşan
meteorlara göktaşı adı verilir. Meteorlar düştükleri yerlerde çukurlar
oluşturur. Buna meteor çukuru denir. Bu çukur Dünya yüzeyi üzerinde ise buna
göktaşı çukuru denir.
GEZEGENLER: Yıldızlar kendileri ısı ve ışık
yayarken gezegenler yıldızlardan aldığı ışığı yansıtır. Gezegenler yıldızlardan
daha soğuk ve daha küçüktür.
İki gök cismi arasındaki uzaklığı ifade ederken ışık yılı birimi kullanılır. Bir
ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı uzaklıktır.
GÜNEŞ SİSTEMİ; Güneş`in ve onun etrafında belirli
yörüngelerde hareket eden gezegenlerin, uyduların, kuyruklu yıldızların
bulunduğu gök cisimleri topluluğudur.
Güneş sisteminde sekiz gezegen vardır. Gezegenlerin Güneş`e olan uzaklıkları
astronomi birimi (AB) ile ifade edilir.Bir AB Güneş ile Dünya arasındaki
uzaklığa eşittir. 149 milyon km.
8 GEZEGEN : Merkür – Venüs – Dünya -- Mars –
Jüpiter – Satürn – Uranüs –Neptün
Güneş`e en yakın gezegen Merkür`dür
Güneş`e en uzak gezegen Neptün`dür.
En küçük gezegen Merkür`dür.
Satürn gezegenin halkaları ve 17 uydusu vardır.
Jüpiter gezegenlerin en büyüğüdür. (16 uydusu)
Plüton 24 Ağustos 2006 tarihine kadar gezegenlerin en küçüğü olarak kabul
edilmekteydi. Şimdi ise Cüce gezegenler sınıfına alınmıştır.
Venüs Dünya`nın ikizi olarak da adlandırılır.
Güneş sistemindeki gezegenlerin bazılarının etrafında dönen gök cisimleri
vardır. Bunlara uydu denir. Dünya`nın uydusu aydır.
Dünya`nın ve Ay`ın birbirleri üzerinde kütle çekim etkileri vardır. Dolayısıyla
Ay`ın Dünya etrafındaki dönüşü sırasında Dünya`nın Ay`a bakan yüzündeki çekim
etkisi o sırada arkada kalan yüzüne göre daha fazladır.
Çekim etkisi ile okyanuslar ve denizler Ay`a doğru bir miktar yükselir. Sonuçta
günde iki kez oluşan gelgit hareketleri meydana gelir.
GÖK ADA ( GALAKSİ ):
Çok sayıda Yıldız , yıldız sistemleri , gaz ve toz bulutundan oluşan dev
topluluklara denir.
Gök adalar sarmal, eliptik ya da düzensiz şekillerde olabilir. Gök adaların
hareketi yavaştır.
Dünya`nın içinde bulunduğu gök ada, Samanyolu gök adası- Galaksisi olarak
bilinmektedir. ( Dünyamız Saman yolu galaksisi Oryon kolu- avcı kolu üzerinde
yer alır) Samanyolu gök adası sarmal şekildedir ve kendi etrafındaki bir turunu
230 milyon yılda tamamlar. Samanyolu gök adasını Kuzey Yarım Küre`den
gözlemlemek için en uygun aylar temmuz, ağustos ve eylüldür.
Sarmal şekilde olan diğer bir gök ada da Andromeda gök adasıdır. Andromeda gök
adası Dünya`dan bakıldığında teleskop kullanılmadan gözlenebilen gök
adalardandır.
Bir başka gök ada ise Sombrero gök adasıdır. Sombrero gök adasının şapkaya
benzeyen bir görünümü vardır.
• Ay, Dünya, Güneş, diğer yıldızlar ve bulutsular gök ada adı verilen dev
sistemlerin birer üyesidir.
• Dünyamızın içinde bulunduğu gök ada, Samanyolu galaksisi olarak bilinmektedir.
• Gök adaların da içinde yer aldığı gök cisimlerinin tümü, aralarındaki
boşluklarla birlikte evreni oluşturur.
Dünya`mız uzayda Samanyolu galaksisi içersin de yer alan Güneş sisteminde
Güneş`e en yakın üçüncü gezegendir.
UZAY ARAŞTIRMALARI
• Holandalı gözlükçü Hans Lippershey, 1608 yılında ilk teleskopu icat etti.
Astronomide kullanılabilecek ilk teleskop ise 1609 yılınd,Galileo adlı bir
İtalyan tarafından yapıldı.
• Galileo gibi teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını
inceleyen bilim insanları gökbilimci olarak adlandırılır.
• 1969`da Neil Armstrong, Edwin Aldrin ve Michael Collins adlı üç astronot Ay`a
ulaşmayı başardılar.
• Zamanla gelişen teknoloji sayesinde Mars`a ve Venüs`e uzay sondaları gibi uzay
araçları gönderildi.
• Mars`ın ve Dünya`nın çevresine uydular yerleştirildi.
• Uzay yolculuğu sırasında astronotların yaşamlarını sürdürebilmesi için özel
giysiler üretildi.
ASTEROİTLER :
Güneş etrafında dönerken kendi ekseni etrafında da dönebilen gezegenlere
benzeyen gök cisimlerine asteroit denir.
Asteroitler, Güneş sistemi`nde, çoğunlukla Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit
kuşağında bulunur. (bazıları örneğin Apollo asteroitleri Dünya`nın yörüngesiyle
kesişen yörüngelerde ilerler).
• (Asteroitler, birkaç yüz metreden birkaç yüz kilometre genişliğe kadar
olabilen gök cisimleridir. Bunların, Güneş Sisteminin oluşumundan arda kalmış
döküntüler olduğu düşünülmektedir. Büyük bölümü, Mars ve Jüpiter arasında yer
alır).
• (Turlarını 3–6 dünya yılı içinde çeşitli sürelerde tamamlarlar).
• Asteroitler hareketleri sırasında yaklaştıkları gezegenlerin çekim etkisiyle
yörüngelerinden çıkabilir. Bunun sonucunda o gezegenin çevresinde yeni bir
yörüngeye oturarak onun uydusu haline gelebilir veya gezegen yüzeyine düşerek
büyük bir enerji patlamasına ve meteor krateri oluşumuna yol açabilir).
GEZEGENLER :
Güneşin etrafında elips şeklindeki yörüngelerde (saatin dönme yönüne ters yönde)
dolanan gökcisimlerine gezegen denir. Güneş Sistemi`nde bulunan gezegenler,
Güneş`e olan uzaklıklarına göre sırayla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter,
Satürn, Uranüs ve Neptün olmak üzere 8 tanedir.
Gezegenlerin özellikleri, yıldızların özelliklerinden farklıdır.
a) Gezegenler ve Yıldızlar Arasındaki Farklar :
1- Yıldızlar ısı ve ışık kaynağı oldukları halde, gezegenler yıldızlardan
aldıkları ışığı yansıtır.
2- Yıldızların konumları birbirine göre değişmezken, gezegenlerin konumları
birbirine göre değişir. (Gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketlerinden dolayı
gökyüzünde bulundukları konumları zamanla değişir).
3- Gezegenler yıldızlardan daha soğuk ve daha küçüktür.
4- Yıldızlar nokta şeklinde görünür, gezegenler yüzeysel şekilde görünür.
(Yıldızlar çok uzak oldukları için gece gökyüzünde yanıp sönen saçılmış yapıdaki
ışıklarıyla küçük nokta kaynaklar halinde görünürler. Gezegenlerin ışıkları,
yanıp sönmeden sürekli kesintisiz olarak görünür).
5- Yıldızların sıcaklığı çok yüksektir, gezegenler ise soğuyup katılaşmıştır.
Uydu :
Kütlesi daha büyük bir gök cisminin, özellikle bir gezegenin çevresinde dönen
gök cismine uydu denir. Ay, Dünya`nın tek doğal uydusudur ve Güneş Sistemi
içinde beşinci büyük doğal uydudur. Ay, insanların üzerine iniş yaparak
yürüdükleri tek gökcismidir.
NOT :
1- Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km, yani
Dünya`nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır.
2- Ay`ın çapı 3.474 km`dir, bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz fazladır.
Dolayısıyla Ay`ın hacmi Dünya`nın hacminin % 2`si kadardır.
3- Ay`ın kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha düşüktür.
4- Ay yüzeyinde kütle çekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17`sidir.
5- Ay, Dünya`nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde tamamlar.
6- Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her
29,5 günde tekrar eden Ay`ın evreleri oluşur.
7- Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay`ın yakınından geçen ilk yapay nesne
Sovyetler Birliği`nin Luna 1 uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı
nesne Luna 2 uydusudur. Normalde görünmeyen Ay`ın öteki yüzünün ilk
fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya
fırlatılmıştır.
8- Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine
giren ilk insansız uzay aracı da Luna 10`dur. Bu iki uydu da 1966`da uzaya
fırlatılmıştır.
9- ABD`nin Apollo Programı 1969 ve 1972 yılları arasında 6 başarılı inişle,
günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır. Ay`ın doğrudan
insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir.
Işık Yılı :
Uzayda uzaklıklar çok büyük olduğu için iki gök cismi arasındaki uzaklığın metre
veya kilometre birimleri ile ifade edilmesi zor olur ve uzunluk birimi olarak
ışık yılı birimi kullanılır. Bir ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı yol
kadardır.
1 Işık Yılı = 9,4608. 1012 km ≈ 1.1013 km. Işık yılı, zaman birimi değil,
uzaklık ölçüsü birimidir.
NOT :
1- Güneş`e en yakın yıldız olan Proxima`nın uzaklığı, 4,2 ışık yılı
uzaklıktadır.
Bu uzaklık; 4,2 Işık Yılı = 4,2 . 9,46 x 1012 km = 39,732 x 1012 km`dir.
2- Güneş, Dünya`ya çok uzak olduğu için Dünya`dan daha küçük görünür.
3- Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık 149,6 milyon km dir.
Hazırlayan: Tuğba Çilbiroğluuzay-ozeti-2
Bu dosyanın word halini indirmek için
tıklayınız |
