Isı ve Sıcaklık

C) ISI ve SICAKLIK







Katı maddelerde tanecikler birbirine çok yakındır, sıvılarda bu tanecikler katılardakine göre biraz uzaktır, gazlarda ise tanecikler arasındaki uzaklık fazladır.

Etkinlik: Pamuklara Ne oldu?
• Beherglastaki su ısındıkça suyun içerisindeki pamuklar daha hızlı hareket etmeye başladı.
• Termometre ile ölçülen değer su ısındıkça arttı.

Isı alan bir maddenin sıcaklığı artar ve maddenin tanecikleri daha hızlı hareket etmeye başlar. Isı veren bir maddenin ise sıcaklığı azalır ve taneciklerinin hareketliliği azalır.

Isı Alışverişi
Etkinlik: Isı Alışverişi?

• Sıcaklığı yüksek olan küçük beherglastaki suyun sıcaklığı azaldı. Düşük sıcaklıkta olan büyük beherglastaki suyun sıcaklığı arttı.
• Sıcaklıklardaki bu değişimin nedeni ısı alışverişinin gerçekleşmesidir.

Birbirine temas eden maddelerden birinin sıcaklığının diğerinden farklı olması hâlinde, sıcaklığı yüksek olan madde sıcaklığı düşük olan maddeye ısı verir. Bu alışverişi maddelerin sıcaklıkları eşit olana kadar devam eder. Sıcaklıkların eşitlendiği değere denge sıcaklığı denir. Bu olay doğanın temel yasalarından biridir ve termik denge (ısı denge) olarak tanımlanır.
Isının akış yönü sıcak maddeden soğuk maddeye doğrudur. Sıcaklıkları eşit olan maddeler arasında ısı alışverişi gerçekleşmez.

C) ISI MADDELERİ ETKİLER
Genleşme ve Büzülme
Etkinlik: Isıtalım Soğutalım?
• Bakır tel ısıtıldığında boyu uzadı, soğuduğunda ise boyu kısaldı.
• Gravzant halkasında zincire bağlı olan top delikten geçebiliyordu. Topu ısıttığımızda ise delikten geçemedi. Bunun nedeni ısı etkisiyle topun hacminin artmasıdır. Top soğuduğunda delikten geçebildi. Çünkü soğuduğunda hacmi tekrar azaldı.
Genleşme: Isı etkisiyle maddelerin hacimlerinde meydana gelen artışa genleşme denir.
Büzülme: Maddeler soğutulduğunda hacimleri küçülür. Bu olaya büzülme denir.
NOT: Farklı maddeler farklı oranlarda genleştiğinden genleşme ve büzülme de ayırt edici özelliktir.(Termostat, maddelerin farklı genleşme oranlarından faydalanılarak yapılır)
Etkinlik: Balonumuza Ne Oldu?
Balon kalorifer peteğinin yanında bekletildiğinde hacminde artma oldu. Bunun nedeni balonun içindeki gazın genleşmesidir.
• Seyahat balonlarının yükselmesini sağlayan içerisindeki havanın genleşmesidir.
• Metal çerçeveli gözlüklere cam takılırken genleşmeden yararlanılır. Isıtılan çerçeve genleşir ve cam takılır. Metal soğutulduğunda ise çerçeve büzülür ve cam çerçeve içinde sıkışır.
• Termometreler sıvıların genleşmesinden faydalanılarak yapılmıştır. Termometrenin haznesi, sıcaklığı yüksek bir madde ile temas ettiğinde içindeki sıvı, ısı alarak genleşir ve cam boyunda yükselir.
• Tren rayları yapılırken aralarında bir miktar boşluk bırakılır. Bunun nedeni ısınan rayların genleşmesidir. Eğer boşluk bırakılmazsa tren raylarının şekli bozulur.
• Kalorifer petekleri ısınırken duyulan ses, metal peteklerin genleşirken çıkardığı sestir.
• Zor açılan kavanoz kapakları ters çevrilerek sıcak su içerisinde bekletilirse, kapak genleşeceği için kolay açılır.
• Yazın elektrik tellerinin sarkmasının nedeni, ısınan tellerin genleşmesidir.
• Çok sıcak su ile temas eden cam bardak aniden genleşeceği için çatlayabilir.
• Katıların genleşme özelliklerinden yararlanılarak yapılan metal çiftleri; yangın alarmı, fırın, ütü, buzdolabı gibi pek çok aracın yapısında bulunur. Metal çiftleri eşit uzunluktaki farklı metal çubukların birbirine perçinlenmesi ile yapılır. İki metal çubuk ısıtıldığında aynı miktarda uzamayacağı için birbiri üzerine bükülür.

NOT: Tüm maddeler ısı alarak genleşir. Ancak suyun özel bir durumu vardır. Suyun hacmi, donarken de artar yani genleşir. Buzluğa ağzına kadar doldurulmuş cam şişenin patlamasının nedeni donan suyun hacminin artmasıdır.
 

Dokümanı Word olarak indir

Mustafa ÇELİK
Yahya Kaptan Ortaokulu
Fen Bilimleri Öğretmeni